Κλιματική αλλαγή και «κίτρινα γιλέκα»
Τις ημέρες αυτές διεξάγεται στο Κατοβίτσε της Πολωνίας η ετήσια διάσκεψη του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή. Όλες οι χώρες του πλανήτη -ανάμεσα σε αυτές και οι ΗΠΑ- διαπραγματεύονται τους κανόνες εφαρμογής που θα δώσουν σάρκα και οστά στη Συμφωνία του Παρισιού. Οι συζητήσεις γίνονται στη σκιά των διαδηλώσεων των «κίτρινων γιλέκων» που ξεκίνησαν ως αντίδραση στη αύξηση της φορολογίας των καυσίμων.
Ωστόσο, η κλιματική αλλαγή πλήττει πολύ περισσότερο τους λιγότερο εύπορους στις πλούσιες χώρες και φυσικά πολύ περισσότερο τις λιγότερο πλούσιες χώρες. Οι λιγότερο εύποροι έχουν κατά κανόνα λιγότερα μέσα στη διάθεσή τους για να προφυλαχθούν. Τα ανθρώπινα θύματα και οι ζημιές εκατομμυρίων ή και δισεκατομμυρίων που αφήνουν πίσω τους ακραία κλιματικά φαινόμενα γίνονται όλο και περισσότερο κομμάτι της καθημερινής ειδησεογραφίας. Η αντιμετώπιση της μέσα από άμεσα και πιο φιλόδοξα μέτρα θα κάνει την οικονομία καθαρή και πιο δίκαιη. Θα μειώσει τις επιπτώσεις της για όλους μας αλλά κυρίως όσους από εμάς είμαστε λιγότερο προστατευμένοι.
Η Συμφωνία του Παρισιού έθεσε πριν τρία χρόνια τις βάσεις για την πλήρη απεξάρτηση της παγκόσμιας οικονομίας από το πετρέλαιο, το αέριο και τον άνθρακα. Ο στόχος που θέτει η Συμφωνία είναι ο περιορισμός της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη αρκετά κάτω από τους 2οC επιδιώκοντας τον 1.5οC σε σχέση με την προβιομηχανική περίοδο. Αυτό πρακτικά σημαίνει μηδενισμό των ρύπων ως το 2050 σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του ΟΗΕ. Κατά τη μελέτη, χρειαζόμαστε πέντες φορές πιο φιλόδοξους για να πετύχουμε τον 1.5ο C. Αντίθετα, αν ακολουθήσουμε τη σημερινή πορεία η παγκόσμια θερμοκρασία θα αυξηθεί κατά 3°C.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η θερμοκρασία έχει ήδη αυξηθεί πάνω από 1οC με αποτέλεσμα πιο συχνούς τυφώνες, πλημμύρες, πυρκαγιές και καύσωνες. Η αύξηση του επιπέδου της θάλασσας απειλεί τις παράκτιες περιοχές της Ευρώπης που είναι πυκνοκατοικημένες και φιλοξενούν κρίσιμες υποδομές. Τα πιο απαισιόδοξα σενάρια για την Ευρώπη προβλέπουν αύξηση της στάθμης της θάλασσες έως και 82 εκ.
Ακόμη όμως και μεταξύ του 1.5ο C και των 2οC, οι επιπτώσεις στην οικονομία και τον πλανήτη φαίνονται δραματικές σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος. Στο σεναριο των 2οC η έλλειψη τροφίμων θα είναι σημαντικά μεγαλύτερη, ενώ εκατοντάδες εκατομμύρια περισσότεροι άνθρωποι θα εκτεθούν σε κίνδυνο φτώχειας στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η άνοδος της θάλασσας θα πλήξει 10 εκ. περισσότερους ανθρώπους, ενώ η θαλάσσια αλιεία θα υποστεί διπλάσια μείωση χάνοντας 3 εκ. τόνους.
Είναι όλα λοιπόν μαύρα και έχει χαθεί το παιχνίδι; Μελέτες δείχνουν ότι η πλήρης απεξάρτηση από το πετρέλαιο, το αέριο και τον άνθρακα είναι απολύτως εφικτή με τεχνολογίες που υπάρχουν ήδη στην αγορά αλλά θα πρέπει να γίνουν εμπορικά εκμεταλλεύσιμες. Το συνολικό κόστος στην παγκόσμια οικονομία αναμένεται να είναι λιγότερο από 0,5% του ΑΕΠ έως το 2050 με μικρή επίπτωση στην τελική τιμή των αγαθών.
Πιο είναι όμως το όραμα και οι τεχνολογικές λύσεις; Τι θα κινεί την οικονομία και τους ανθρώπους στη θέση του πετρελαίου; Η ευρωπαϊκή απάντηση είναι η ενέργεια μηδενικών ρύπων έως το 2050. Βασικό στοιχείο της στρατηγικής της Ευρώπης είναι ο συνολικός εξηλεκτρισμός της ευρωπαϊκής οικονομίας, πολύ πέραν των τομέων που στηρίζονται σήμερα στον ηλεκτρισμό. Ουσιαστικά, ο ηλεκτρισμός γίνεται η βάση της οικονομίας αντικαθιστώντας το πετρέλαιο, το αέριο και τον άνθρακα στη βιομηχανία και τις μεταφορές. Σύμφωνα με τη στρατηγική, το 80% της ηλεκτρικής ενέργειας θα παράγεται από ανανεώσιμες πηγές. Ειδικά για τις μεταφορές που είναι από τους πιο δύσκολους τομείς ως προς τη μειωση των εκπομπών, το πετρέλαιο δεν προβλέπεται να αντικατασταθεί από ένα μόνο καύσιμο αλλά από συνδυασμό πολλών καυσίμων ανάλογα με το μεταφορικό μέσο. Ηλεκτρισμός, υδρογόνο, συνθετικά καύσιμα που παράγονται με τη χρήση ηλεκτρισμού είναι μερικές από τις λύσεις που προτείνονται και μπορούν να αναπτυχθούν περαιτέρω για να γίνουν εμπορικά εκμεταλλεύσιμες.
Η Συμφωνία του Παρισιού ήταν μία τεράστια επιτυχία που έθεσε κοινούς στόχους γεφυρώνοντας το χάσμα μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών. Πυροδότησε επίσης μία σειρά φιλόδοξων bottom-up πρωτοβουλιών από τον επιχειρηματικό τομέα και από πόλεις και δήμους που συχνά πηγαίνουν πιο μπροστά και θέτουν πιο φιλόδοξους στόχους από τις κυβερνήσεις τους. Έδωσε το έναυσμα για πιο φιλόδοξα νομοθετικά μέτρα και έθεσε το πλαίσιο για την κατεύθυνση που πρέπει να πάρουμε στη βάση των ευρημάτων της επιστήμης.
Η κλιματική αλλαγή όμως δεν είναι απλώς ένα επιστημονικό φαινόμενο. Αγγίζει τον πυρήνα της οικονομίας και έχει επιπτώσεις στο περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. Θέτει σε κίνδυνο ανθρώπινες ζωές και ζωτικές υποδομές. Απειλεί την ίδια την ύπαρξη νησιωτικών χωρών. Περιορίζει την πρόσβαση σε βασικά αγαθά, όπως τα τρόφιμα, το νερό και η ενέργεια για τους λιγότερο εύπορους ανθρώπους. Είναι όμως και γεωπολιτικό φαινόμενο. Άνθρωποι αφήνουν τις εστίες τους και μεταναστεύουν σε πλουσιότερες χώρες όχι μόνο λόγω του πολέμου αλλά γιατί επίσης η κλιματική αλλαγή τους στερεί την πρόσβαση σε βασικά αγαθά όπως η τροφή και το νερό.
Το αίτημα για δικαιότερη κατανομή των πόρων και για δικαιότερη πρόσβαση σε βασικά αγαθά δεν αφορά μόνο τους ανθρώπους που είναι σήμερα στην αγορά ούτε αφορά μόνο τις αναπτυγμένες χώρες. Αφορά επίσης τις μελλοντικές γενιές και τις φτωχές χώρες του πλανήτη. Αφορά πάνω απ’ όλα αυτούς που είναι σήμερα λιγότερο εύποροι και λιγότερο προστατευμένοι τόσο στις πλούσιες όσο και στις φτωχές χώρες.
Πρέπει να απαντήσουμε τόσο ατομικά όσο και στους χώρους που κινούμαστε, εργαζόμαστε και είμαστε κοινωνικά ενεργοί πόσο γρήγορα θέλουμε να κινηθούμε στην επόμενη μέρα. Πόσο γρήγορα θα μειώσουμε τις εκπομπές και πόσο γρήγορα θα αναπτύξουμε τις νέες τεχνολογίες μηδενικών ρύπων που χρειάζονται. Πόσο γρήγορα θα περιορίσουμε τα ανθρώπινα θύματα και τις ζημιές δισεκατομμυρίων και πόσο γρήγορα θα αυξήσουμε την πρόσβαση των λιγότερο εύπορων σε βασικά αγαθά. Πόσο γρήγορα θα κινηθούμε σε μία οικονομία καθαρή και πιο δίκαιη.
*Ο Σωτήρης Ράπτης έχει εργαστεί στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στον ιδιωτικό τομέα στις Βρυξέλλες ως σύμβουλος περιβάλλοντος και μεταφορών.