Το τέλος της «ηρωικής» εποχής των τραπεζιτών

Με ριζικά νέες διοικήσεις και διοικητικές δομές βρίσκονται πλέον όλες οι συστημικές τράπεζες και οι νέες διοικήσεις φιλοδοξούν να οδηγήσουν το τραπεζικό σύστημα στην μετά την κρίση εποχή.

Πρόκειται για μια εξαιρετικά δύσκολη και απαιτητική προσπάθεια, καθώς, παράλληλα με την αντιμετώπιση του μεγάλου όγκου των μη εξυπηρετούμενων δανείων, οι διοικήσεις θα πρέπει να καταφέρουν να διευρύνουν τις πηγές εσόδων των τραπεζών και, επιπλέον, να μετασχηματίσουν δραστικά το λειτουργικό μοντέλο σύμφωνα με τις θεαματικές αλλαγές που επιφέρει η τεχνολογική επανάσταση.

Οι σαρωτικές διοικητικές αλλαγές που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια ήταν μη αναμενόμενες, με την ανάδειξη μιας νέας γενιάς στελεχών, αλλαγές που λίγα χρόνια πριν θα θεωρούνταν αδιανόητες. Ορισμένοι μελαγχολικά έκαναν λόγο για τέλος εποχής των χαρισματικών τραπεζιτών με τις υπερεξουσίες και άλλοι για στελέχη χωρίς ηγετική στόφα.

Η αλήθεια είναι ότι τα προηγούμενα χρόνια στα ηνία των μεγάλων τραπεζών βρέθηκαν ικανότατα άτομα, πληθωρικές προσωπικότητες, που οδήγησαν στον μετασχηματισμό του τραπεζικού συστήματος και την απελευθέρωση της αγοράς και στη συνέχεια σε μια περίοδο εκπληκτικής ανάπτυξης. Ήταν η Εθνική Τράπεζα του αείμνηστου Καρατζά, που σφράγισε μια εποχή, η Eurobank του Λάτση, η Τράπεζα Πειραιώς του Μιχάλη Σάλλα, με τις δυο τελευταίες να έχουν δημιουργηθεί εκ του μηδενός. Και φυσικά η Alpha Bank, υπό την διοίκηση του «πατριάρχη» Γιάννη Κωστόπουλου, μιας προσωπικότητας που διαμόρφωσε την τραπεζική στην Ελλάδα.

Η «ηρωική» αυτή εποχή της εντυπωσιακής ανάπτυξης και επέκτασης του πιστωτικού συστήματος δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί δίχως χαρισματικές προσωπικότητες. Ωστόσο υπήρχαν και περιορισμοί: πολλές φορές τα χαρισματικά στελέχη που βρέθηκαν στα ηνία, με τις μεγάλες φιλοδοξίες, την οραματική σκέψη και τους υψηλούς στόχους επισκίαζαν την τράπεζα που διοικούσαν. Οι διοικητικές δομές ήταν προσωποκεντρικές και σε πολλές περιπτώσεις είχαν διαμορφωθεί συνθήκες τυφλής πίστης στους επικεφαλής. Πολλές αποφάσεις λαμβάνονταν με βάση το ένστικτο του επικεφαλής, χωρίς πολλές συζητήσεις, και πολλά προβλήματα λύνονταν με ένα τηλέφωνο και μια προφορική εντολή του διευθύνοντα συμβούλου. Τα Διοικητικά Συμβούλια είχαν έναν μάλλον περιορισμένο και επικουρικό ρόλο δίπλα στον πανίσχυρο διευθύνοντα σύμβουλο.

Η μετάβαση στην νέα εποχή

Αυτή η «ηρωική» εποχή τερματίστηκε βίαια με την κρίση, ενώ οι διαδοχικές ανακεφαλαιοποιήσεις μετέβαλαν δραστικά και μόνιμα την μετοχική βάση των τραπεζών. Η οικογένεια Λάτση βρέθηκε από πολύ νωρίς εκτός Eurobank αποφασίζοντας να μην συμμετέχει στην αναγκαία αύξηση κεφαλαίου ενώ και ο Μ. Σάλλας οδηγήθηκε τελικά εκτός Πειραιώς μέσα από τους νέους συσχετισμούς που διαμορφώθηκαν μετά τις αυξήσεις κεφαλαίου. Καταστροφική για την οικογένεια Κωστόπουλου αποδείχθηκε η ανακεφαλαιοποίηση του 2015 καθώς πρακτικά εκμηδένισε την μετοχική θέση της στην Alpha Bank. Και αυτό συνέβη παρά το γεγονός ότι η κρίση βρήκε την Alpha Bank, που ακολουθούσε παραδοσιακά μια περισσότερο συντηρητική τακτική, σε πολύ καλύτερο σημείο σε σχέση με τις άλλες τράπεζες. Έτσι, αρχικά ξεπέρασε με επιτυχία και σχετική άνεση το σκόπελο της πρώτης ανακεφαλαιοποίησης και το 2014 η Alpha Bank κατάφερε να εισέλθει σε τροχιά οριστικής εξόδου από την κρίση, πορεία που εκτροχιάστηκε από τις δραματικές εξελίξεις του 2015.

Μετά την τρίτη ανακεφαλαιοποίηση, η μετοχική βάση και των τεσσάρων συστημικών τραπεζών μεταβλήθηκε δραστικά με εξαίρεση την Eurobank όπου ο βασικός μέτοχος, η Fairfax, συμμετείχε με νέα κεφάλαια.

Η ριζική αλλαγή της μετοχικής βάσης των τραπεζών αποτέλεσε τον ένα παράγοντα που οδήγησε στις ριζικές διοικητικές αλλαγές. Ο δεύτερος ήταν ο επόπτης, δηλαδή η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, και οι δανειστές που λόγω της κρίσης είχαν λόγο για τα πάντα και φυσικά για τις τράπεζες.

Οι ξένοι ήταν εξαιρετικά αρνητικοί στο προσωποκεντρικό μοντέλο διοίκησης και άσκησαν μεγάλες πιέσεις για την εκ θεμελίων διοικητική αναδιάρθρωση των τραπεζών. Η διαδικασία αυτή είχε και παράπλευρες απώλειες καθώς άξια στελέχη εξοβελίστηκαν και τέθηκαν στο περιθώριο.

Τα πλεονεκτήματα της νέας γενιάς διοικήσεων

Η νέα γενιά στελεχών, ο Φωκίων Καραβίας στην Eurobank, ο Χρήστος Μεγάλου στην Τράπεζα Πειραιώς, ο Παύλος Μυλωνάς στην Εθνική Τράπεζα και πιο πρόσφατα ο Βασίλης Ψάλτης στην Alpha Bank, οι οποίοι έχουν αναλάβει τα ηνία των τραπεζών, έχουν πολλά από τα χαρακτηριστικά που επιβάλει η εποχή μας: βαθιά γνώση και κατανόηση των τεχνικών και κανονιστικών πτυχών της τραπεζικής, στοιχεία πολύ κρίσιμα για την εύρυθμη λειτουργία των τραπεζών.

Μιλούν τη γλώσσα της επενδυτικής κοινότητας, διακρίνονται για τον υψηλό επαγγελματισμό τους, έχουν πολύ καλή κατανόηση του παγκόσμιου περιβάλλοντος, διαθέτουν πνεύμα συνεργασίας, έχοντας εξελιχθεί από χαμηλότερα διοικητικά επίπεδα και έχουν βιώσει τόσο την εμπειρία της αμέριμνης ανάπτυξης όσο και και το σοκ της κρίσης. Και οι τέσσερις, εξάλλου, πέρασαν επιτυχώς τις εξαιρετικά απαιτητικές και αυστηρές διαδικασίες του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού της ΕΚΤ.

Πρόκειται για στελέχη που όχι μόνο κατανοούν αλλά επιδιώκουν την ενίσχυση των θεσμικών οργάνων, των διαδικασιών και των δομών εταιρικής διακυβέρνησης, που είναι απολύτως απαραίτητα για την προσαρμογή των τραπεζών στα διεθνή δεδομένα.

Η εποχή του φωτισμένου υπερ-διευθύνοντος συμβούλου έχει παρέλθει οριστικά.

Πλέον τα διοικητικά συμβούλια δεν αποτελούν επικουρικά όργανα αλλά έχουν ενεργητικό διοικητικό ρόλο και συμμετέχουν με ουσιώδη τρόπο στη λήψη αποφάσεων, θέτουν στόχους και αξιολογούν τον διευθύνοντα σύμβουλο. Πολύ συχνά τα ΔΣ λένε «όχι» στο διευθύνοντα σύμβουλο ή απαιτούν πρόσθετες ενέργειες για να δώσουν το πράσινο φως σε κάποια ενέργειά του. Ο διευθύνων σύμβουλος δεν σηκώνει το τηλέφωνο προστάζοντας κάτι που θέλει να γίνει, αλλά πρέπει να ακολουθεί εταιρικές διαδικασίες, να λογοδοτεί σε εταιρικά όργανα και επιτροπές, να ακούει τους πιο ειδικούς στον τομέα τους, να εξασφαλίζει ευρύτερη συναίνεση στην υλοποίηση μιας στρατηγικής.

Επιπλέον η νέα γενιά διοικήσεων, που αναδείχθηκαν μέσα από τις στάχτες της κρίσης έχει ένα ακόμα πλεονέκτημα: μπορούν να συζητούν μεταξύ τους με κανονικούς όρους, καθώς η αντιμετώπιση των μεγάλων προβλημάτων, με πρώτο πρώτο αυτό των κόκκινων δανείων που αποτελεί ζήτημα ζωής ή θανάτου για τις τράπεζες, απαιτεί πνεύμα συνεργασίας μακριά από τους ανταγωνισμούς και τις ατομικές φιλοδοξίες που κυριάρχησαν στην εποχή της μεγάλης επέκτασης.