Λωρίδα της Γάζας: Πώς το Κατάρ διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο στην κρίση

Η κρίση στη Μέση Ανατολή κλιμακώνεται ώρα με την ώρα, με τη μαζική επίθεση που εξαπέλυσε το Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας στη διάρκεια του περασμένου Σαββατοκύριακου να έχει θέσει τη διεθνή κοινότητα σε κατάσταση συναγερμού.

Σε αυτή την κλιμακούμενη γεωπολιτική ένταση με άγνωστες πλέον της διαστάσεις και τις καταστροφικές της συνέπειες, υπάρχει μια χώρα της οποίας ο ρόλος της αποκτάει βαρύνουσα σημασία. Κι αυτό δεν είναι άλλο από το πάμπλουτο Κατάρ, η ηγεσία του οποίου τα προηγούμενα χρόνια έχει προσπαθήσει να κρατήσει μια ισορροπία στις σχέσεις της ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς και έχει επικριθεί σφοδρότατα για τις σχέσεις του με τη δεύτερη.

Για περισσότερο από μια δεκαετία, το Κατάρ προσπαθεί να αναλάβει τον ρόλο του μεσολαβητή στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο η διαμονή της ηγεσίας της Χαμάς στο Κατάρ και οι δίαυλοι επικοινωνίας με το Ισραήλ έχουν ξεσηκώσει αντιδράσεις εκατέρωθεν από εκείνους που υποστηρίζουν τη μία ή την άλλη πλευρά.

Το Κατάρ βρίσκεται ανάμεσα στους δύο μεγάλους αντιπάλους τη Σαουδική Αραβία και το Ιράν. Η κρίση στη Γάζα είναι μια πρώτη τάξης ευκαιρία για να δείξει στους δυτικούς συμμάχους του ότι το χρειάζονται όσο τους χρειάζεται.

«Το Κατάρ ήθελε να διαδραματίσει έναν κρίσιμο ρόλο εδώ και πολύ καιρό», αναφέρει ο Ντέιβιντ Ρόμπερτς, αναπληρωτής καθηγητής στο King's College του Λονδίνου, ο οποίος εργαζόταν στο Κατάρ και ειδικεύεται σε θέματα ασφαλείας στη Μέση Ανατολή.« Του δίνει μια κάποια επιρροή σε ένα από τα κεντρικά ζητήματα στον αραβικό κόσμο, την οικοδόμηση σχέσεων με αυτήν την πολύ σημαντική ομάδα στη Γάζα».

Θέλοντας να κάνει επίδειξη της ισχύς του έχοντας ως στήριξη το κρατικό ταμείο επενδύσεων ύψους 475 δισ. δολαρίων, το πλούσιο σε φυσικό αέριο κρατίδιο συστήθηκε στην παγκόσμια κοινότητα. Με τα χρόνια, επένδυσε σε εταιρείες όπως η Barclays και η Volkswagen , αγόρασε την ποδοσφαιρική ομάδα της Παρί Σεν Ζερμέν και φιλοξένησε το Παγκόσμιο Κύπελλο. Ο ραδιοτηλεοπτικός σταθμός με έδρα τη Ντόχα, το Al Jazeera, βοήθησε επίσης στην προβολή της χώρας στο διεθνές σκηνικό.

Εν τω μεταξύ, το Κατάρ έχει επιδιώξει τις διπλωματικές σχέσεις και τη διπλωματική επιρροή σχεδόν με όλους. Διατηρεί εμπορικούς δεσμούς με το Ισραήλ από το 1996, αν και δεν έχει επίσημες διπλωματικές σχέσεις με το εβραϊκό κράτος. Συνδέθηκε με τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν -φιλοξενώντας τους πολιτικούς εκπροσώπους του- και βοήθησε στη μεσολάβηση για την απελευθέρωση Αμερικανών κρατουμένων από το Ιράν.

Το 2022, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν πρόσθεσε το Κατάρ στη λίστα των μεγάλων συμμάχων εκτός ΝΑΤΟ. Το Κατάρ βοήθησε επίσης στη διαπραγμάτευση για την απελευθέρωση των παιδιών της Ουκρανίας μετά την εισβολή της Ρωσίας. «Πραγματικά δεν μπορώ να μπω σε λεπτομέρειες σχετικά με το τι κάνουμε, πώς το κάνουμε», είχε πει ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν σε συνέντευξη Τύπου λίγες μέρες νωρίτερα . «Το μόνο που μπορώ να πω σε σχέση με το Κατάρ είναι, σε αυτήν την περίπτωση, εκτιμούμε πολύ τη βοήθειά τους». Ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Ισραήλ, Τζαχί Χανεγμπί, δήλωσε αργότερα ότι οι « διπλωματικές προσπάθειες του Κατάρ είναι κρίσιμες αυτή τη στιγμή».

Ωστόσο, η εμπλοκή του με τη Χαμάς, η οποία έχει χαρακτηρισθεί ως τρομοκρατική οργάνωση από τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ευρωπαϊκή Ένωση και η υποστήριξη της απαγορευμένης Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην Αίγυπτο έχει προκαλέσει οργή στη Μέση Ανατολή.

«Δεν μπορούν υποστηρίζουν ότι είμαστε αυτή η "γέφυρα" και μετά να δείχνουν ότι δεν μπορούν πραγματικά να επηρεάσουν τη Χαμάς», τονίζει ο Ντένις Ρος, ο οποίος υπηρέτησε ως απεσταλμένος του Λευκού Οίκου για τη Μέση Ανατολή υπό τον Πρόεδρο Μπιλ Κλίντον και επί της παρούσης είναι ανώτερος σύμβουλος στην WestExec Advisors. «Το βάρος τους είναι να βγάλουν περισσότερους ομήρους. Το Κατάρ πρέπει να προσφέρει κάτι εδώ».

Η κυβέρνηση της Ντόχα, επιδιώκει να είναι ένας χρήσιμος και αξιόπιστος εταίρος και να έχει μια θέση στα διεθνή κέντρα εξουσίας. Σύμφωνα με αξιωματούχο του Κατάρ, η Χαμάς άνοιξε ένα πολιτικό γραφείο στο Κατάρ πριν από περισσότερο από μια δεκαετία σε συννενόηση με τις ΗΠΑ, αφού ζήτησε ένα κανάλι επικοινωνίας με την ομάδα. Το γραφείο «έχει χρησιμοποιηθεί συχνά σε βασικές προσπάθειες διαμεσολάβησης που συντονίζονται από πολλές κυβερνήσεις των ΗΠΑ για τη σταθεροποίηση της κατάστασης στη Γάζα και το Ισραήλ», υπογραμμίζει στο Bloomberg ο αξιωματούχος.

Μια χώρα πολύ μικρή σε έκταση, κατάφερε να ανταπεξέλθει σε ένα σχεδόν τριετές μποϊκοτάζ από τους γείτονές του στον Κόλπο, με επικεφαλής τη Σαουδική Αραβία. Διέκοψαν τους δεσμούς, κατηγορώντας τη Ντόχα ότι υποστηρίζει εξτρεμιστικές ομάδες και ότι παρέχει στήριξη στο Ιράν. Από τη μεριά του, το Κατάρ, το οποίο περιέγραψε την ενέργεια ως παράνομη πολιορκία, αρνήθηκε τις κατηγορίες.

Η ρήξη αυτή, ενθάρρυνε τη χώρα -η οποία φιλοξενεί στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ και της Τουρκίας-, να κοιτάξει προς ένα μέλλον πέρα από το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου, την εξαμελή ομάδα στην οποία κυριαρχούν οι Σαουδάραβες και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, έχοντας πάντα στο επίκεντρο ήταν πάντα τη δική της ασφάλεια.

Η Ντόχα δημιούργησε νέους δεσμούς και ενίσχυσε εκείνους με τους συμμάχους της κατά τη διάρκεια της απομόνωσής της. Το αμοιβαίο αίσθημα δυσπιστίας με τους γείτονές του και η ανασφάλεια σε περιφερειακό επίπεδο, όρισαν πολλές από τις δεσμεύσεις του Κατάρ. Τώρα όλοι μιλούν με το μικρό κρατίδιο του Κόλπου.

«Η κεντρική θέση της εξωτερικής πολιτικής του Κατάρ δεν μπορεί να αγνοηθεί», δήλωσε ο Μπάντερ Αλ-Σαΐφ, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κουβέιτ και επισκέπτης καθηγητής του Ινστιτούτου των Αραβικών Κρατών του Κόλπου στην Ουάσιγκτον. «Οδήγησε σε ένα ενισχυμένο "προϊόν διαμεσολάβησης" του Κατάρ που έχει αποδειχθεί ανεκτίμητο σε πολλές από τις κρίσεις των τελευταίων ετών. Αναμένονται περισσότερα σε σχέση με τη Γάζα».

Αυτή η εξωτερική πολιτική στηρίζεται από τον πλούτο της χώρας, που προέρχεται από το κοίτασμα φυσικού αερίου τα οποία μοιράζεται με το Ιράν. Πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς υγροποιημένου φυσικού αερίου στον κόσμο, το οποίο η χώρα στέλνει σε τερματικούς σταθμούς στην Ασία και την Ευρώπη. Ο ρόλος του στην αγορά φυσικού αερίου ενισχύθηκε περαιτέρω μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, καθώς οι ευρωπαϊκές χώρες αναζήτησαν γρήγορα νέες πηγές ενέργειας. Οι εξαγωγές του Κατάρ σημείωσαν ρεκόρ.

Λίγες χώρες είναι τόσο πλούσιες, ή ασκούν τόσο πολύ την οικονομική τους επιρροή στο εξωτερικό. Το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εγχώριο προϊόν στο Κατάρ είναι περίπου 82.000 δολάρια, υπερδιπλάσιο από αυτό της Σαουδικής Αραβίας και σε παρόμοιο επίπεδο σε χώρες όπως η Ελβετία, η Σιγκαπούρη και η Νορβηγία. Το Κατάρ διαθέτει περιουσιακά στοιχεία αξίας 824 δισ. δολαρίων στο εξωτερικό, που ισοδυναμεί κατά μέσο όρο με περίπου 2 εκατ. δολάρια για κάθε πολίτη του Κατάρ.

Για το Κατάρ, ο σημαντικός του ρόλος σε μια στιγμή μέγιστου γεωπολιτικού κινδύνου, αντανακλά την πολιτική της ηγεσίας του.

Ο 43χρονος εμίρης, Σεΐχης Ταμίμ μπιν Χαμάντ Αλ Θάνι, ανέλαβε την ηγεσία της χώρας το 2013 μετά την παραίτηση του πατέρα του. Υπό την ηγεσία του Αλ Θάνι, η χώρα άρχισε να χρησιμοποιεί τον πλούτο της για να αποκτήσει επιρροή, επενδύοντας τόσο σε πολιτικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο.

Τη χρονιά πριν παραιτηθεί, ο πατέρας του Αλ Θάνι έγινε ο πρώτος αρχηγός κράτους που επισκέφτηκε τη Γάζα από τότε που η Χαμάς κατέλαβε τον παράκτιο θύλακα το 2007 μετά από μάχες με την ομάδα Φατάχ της Παλαιστίνης. Μετά από επένδυση 400 εκατομμυρίων δολαρίων στη Λωρίδα της Γάζας, στην περιοχή υπήρχαν εικόνες με το πρόσωπό του κρεμασμένες σε δημόσιους χώρους

Ο σημερινός εμίρης είναι πιο ευαισθητοποιημένος, σύμφωνα με άτομο που γνωρίζει τη στρατηγική του. Ο τρόπος που κινείται βασίζεται στις στενές, προσωπικές σχέσεις και η ομάδα του διατηρεί δεσμούς με διαφορετικές πρακτικές», σύμφωνα με το ίδιο άτομο.

«Το Κατάρ βλέπει αυτόν τον ρόλο ως μέρος της εθνικής του ασφάλειας», επισημαίνει ο Αλ Σάιφ στο Πανεπιστήμιο του Κουβέιτ. «Μια ασφαλής περιοχή είναι προς το συμφέρον όλων, ειδικά των μικρών κρατών που έχουν την ικανότητα να διαδραματίσουν με επιτυχία ένα σημαντικό ρόλο όπως έχει καταφέρει το Κατάρ».

Κάπως έτσι εφαρμόζεται μια εξωτερική πολιτική που μπορεί να ενοχλήσει συμμάχους και γείτονες. Το Κατάρ βρέθηκε στην αντίθετη πλευρά των ΗΑΕ σε έναν πόλεμο αντιπροσώπων στη Λιβύη και υποστήριξε τα ισλαμιστικά κινήματα στην Αίγυπτο και την Τυνησία που είχαν καταδικαστεί από άλλες χώρες του Αραβικού Κόλπου.

Οι ενστάσεις σχετικά με το Al Jazeera εξακολουθούν να υφίστανται, ένα από τα διεθνή δίκτυα που καλύπτουν τα γεγονότα στη Γάζα. Έγινε γνωστό μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στις ΗΠΑ και δημιουργεί φίλους ή εχθρούς για την αντιμετώπιση ζητημάτων που άλλα δίκτυα δεν θίγουν

Ο Μπλίνκεν έχει ζητήσει από το Κατάρ να μετριάσει τη ρητορική του Al Jazeera για τον πόλεμο, όπως ανέφερε την περασμένη εβδομάδα η ειδησεογραφική ιστοσελίδα Axios, ανησυχώντας ότι η κάλυψη της σύγκρουσης από το κανάλι θα μπορούσε να κλιμακώσει τις εντάσεις στην περιοχή όπου η τηλεθέασή του προσεγγίζει είναι κάποιες δεκάδες εκατομμύρια τηλεθεατές.

Ωστόσο, παρά την κριτική στο Κατάρ, κυρίως για τη σύνδεσή του με τη Χαμάς, δεν υπάρχει κάποια εναλλακτική αυτή τη στιγμή. Αυτό θα μπορούσε να αλλάξει, σύμφωνα με την Κρίστιν Ντιβάν, ανώτερη επιστήμονα στο Ινστιτούτο των Αραβικών Κρατών του Κόλπου στην Ουάσιγκτον.

«Κανείς άλλος δεν μπορεί να παίξει τον ρόλο που έχει (το Κατάρ) στη διαπραγμάτευση και τον συντονισμό με τη Χαμάς σε αυτήν την κρίσιμη στιγμή», σημειώνει. «Παρόλα αυτά, είναι εριστικό να βλέπεις αξιωματούχους της Χαμάς να ζητούν συνέχιση του πολέμου από την ασφάλεια της πρωτεύουσας του Κατάρ. Πολλοί από τους γείτονες του Κατάρ θα ήταν ικανοποιημένοι με την εξάλειψη της Χαμάς από την πολιτική σκηνή -και αυτό το συγκεκριμένο χαρτί δεν βρίσκεται στα χέρια του Κατάρ».