Το φορολογικό «τσουνάμι» στα χρόνια της κρίσης

Αυξήσεις φορολογικών συντελεστών… κατά ριπάς έπληξαν, ως γνωστόν, την ελληνική οικονομία σε όλη τη διάρκεια της μεγάλης οικονομικής κρίσης. Όμως, όπως προκύπτει από στοιχεία που παρουσιάζει σήμερα το economistas.gr, οι ριπές αυξήσεων από το 2015 και μετά έγιναν καταιγιστικές, ενώ αυξήθηκε θεαματικά η διαφορά της συνολικής φορολογικής επιβάρυνσης (φόροι ως ποσοστό του ΑΕΠ), ανάμεσα στην Ελλάδα και στο μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ.

Η αύξηση των φορολογικών εσόδων για την εφαρμογή των οικονομικών προγραμμάτων ήταν, αναμφίβολα, απολύτως απαραίτητη και δεν θα μπορούσε παρά να είναι και άκρως επώδυνη για τους φορολογουμένους. Μια πρωτοφανής στα διεθνή χρονικά δημοσιονομική διόρθωση, με σημείο αφετηρίας ένα έλλειμμα της τάξεως του 15% του ΑΕΠ, έπρεπε να γίνει πολύ γρήγορα και μέσα σε γενική κατάρρευση της οικονομικής δραστηριότητας, με σωρευτική μείωση του ΑΕΠ της τάξεως του 25%.

Σε τέτοιο περιβάλλον, το δημοσιονομικό φάρμακο της αύξησης φορολογικών συντελεστών και της επιβολής νέων φόρων, όπως ο ΕΝΦΙΑ, γίνεται τοξικό για την οικονομία, ασκώντας πίεση στην οικονομική δραστηριότητα, που με τη σειρά της απαιτεί μεγαλύτερους φορολογικούς συντελεστές για να έλθουν στα κρατικά ταμεία τα ίδια έσοδα.

Τα στοιχεία που επεξεργάσθηκε η Grant Thornton για λογαριασμό του economistas.gr αποτυπώνουν την εξέλιξη από το 2010 έξι βασικών συντελεστών άμεσης και έμμεσης φορολογίας και επιτρέπουν να σκιαγραφηθεί η φορολογική πολιτική των κυβερνήσεων που διαχειρίσθηκαν τα τρία διαδοχικά οικονομικά προγράμματα, που εφαρμόσθηκαν με την επιτήρηση των διεθνών πιστωτών της χώρας.

Η Εξέλιξη των Φορολογικών Συντελεστών 2010 - 2019

Όπως φαίνεται στον πίνακα, όλες οι κυβερνήσεις υποχρεώθηκαν να αυξήσουν φορολογικούς συντελεστές, όμως υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις στην πολιτική που άσκησαν και, χωρίς αμφιβολία, οι κυβερνήσεις του ΣΥΡΙΖΑ, από το 2015 και μετά, ήταν αυτές που επέβαλαν με τη μεγαλύτερη ευκολία αυξήσεις βασικών φορολογικών συντελεστών:

1. Στην φορολογία των επιχειρήσεων (συντελεστής φόρου νομικών προσώπων), είναι ενδιαφέρον ότι στα πρώτα βήματα της εφαρμογής μνημονίων η κυβέρνηση Παπανδρέου πειραματίσθηκε με μια μείωση του συντελεστή από το 24% στο 20%. Η κυβέρνηση Σαμαρά εκτόξευσε το συντελεστή στο 26%, το 2013 και από αυτό το ήδη υψηλό επίπεδο η κυβέρνηση Τσίπρα προχώρησε σε νέα αύξηση στο 29%, ποσοστό που διατηρήθηκε ως τη φετινή χρήση, για να μειωθεί ελαφρώς, στο 28%, με την προοπτική να υπάρξουν και άλλες μειώσεις, με αργό ρυθμό, τα επόμενα χρόνια.
2. Η «έκτακτη» εισφορά αλληλεγγύης, που μονιμοποιήθηκε από το 2010 και μετά, επιβλήθηκε αρχικά με ανώτατο συντελεστή 4%, ο οποίος διατηρήθηκε σταθερός από διαδοχικές κυβερνήσεις, ως το 2015. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ… σανίδωσε το γκάζι του συντελεστή, αρχικά με διπλασιασμό, στο 8%, και ακολούθως με νέα αύξηση, από το 2016, στο 10%. Η αύξηση αυτή έχει προφανώς «ταξικό πρόσημο», σύμφωνα με την ιδεολογική αντίληψη της κυβέρνησης Τσίπρα, αφού οι συντελεστές από 6% - 10% «δαγκώνουν» τα υψηλά εισοδήματα. Η ίδια η κυβέρνηση, πάντως, αναγνωρίζει την ανάγκη για μειώσεις, αλλά τις έχει μεταθέσει από το 2020 και μετά.
3. Στη φορολογία εισοδήματος φυσικών προσώπων, τα περιθώρια πειραματισμών δεν ήταν μεγάλα για τις κυβερνήσεις, αφού ο ανώτατος συντελεστής βρισκόταν ήδη το 2010 στο 45% και ήταν αρκετά υψηλός. Η κυβέρνηση Σαμαρά έδωσε το δικό της «ταξικό χρωματισμό», το 2013, μειώνοντας το συντελεστή που εφαρμόζεται στα υψηλά εισοδήματα από το 45% στο 42%. Αντίστροφο «ταξικό πρόσημο» έδωσε στο συντελεστή η κυβέρνηση Τσίπρα, με την επαναφορά του στο 45% από το 2016. Την ίδια ώρα που εμείς πειραματιζόμαστε με υψηλούς φόρους εισοδήματος, στην Βουλγαρία εφαρμόζουν ενιαίο συντελεστή (flat rate) 10%...
4. Σε τρεις σημαντικούς συντελεστές ΦΠΑ (Εστίασης, Τροφίμων, Μεταφοράς Προσώπων), όπως φαίνεται στον πίνακα, οι αυξήσεις άρχισαν από το 2011, με σημαντικότερη την αύξηση του συντελεστή ΦΠΑ Εστίασης από 11% σε 23%. Το 2013, η κυβέρνηση Σαμαρά έκανε ένα ενδιαφέρον πείραμα: μείωσε το συντελεστή στην Εστίαση από το 23% στο 13% και φαίνεται ότι έκανε σωστό υπολογισμό: η ελάφρυνση επέτρεψε να αυξηθεί η οικονομική δραστηριότητα και να βγουν από την «γκρίζα περιοχή» πωλήσεις που κρύβονταν, με αποτέλεσμα η μείωση του συντελεστή να μην φέρει κατάρρευση εσόδων, όπως φοβόταν η τρόικα. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, δείχνοντας ότι δεν ενδιαφερόταν και πολύ για τις συνέπειες στην αγορά, αλλά μόνο για το «καλάθι της νοικοκυράς», ανέβασε τους συντελεστές στην Εστίαση και στη Μεταφορά Προσώπων από το 13% στο 24%, ενώ άφησε στο 13% το συντελεστή για τα Τρόφιμα. Μετά τους «βομβαρδισμούς» με αυξήσεις συντελεστών ΦΠΑ, η κυβέρνηση προωθεί τώρα, λίγο πριν τις ευρωεκλογές και στην τελική ευθεία για τις εθνικές εκλογές, ορισμένες μειώσεις στους συντελεστές.

Ποιο ήταν το αποτέλεσμα από αυτό το «τσουνάμι» φορολογικών επιβαρύνσεων; Όπως φαίνεται στο γράφημα του ΟΟΣΑ, η κρίση βρήκε την Ελλάδα, το 2010, με φορολογικές επιβαρύνσεις περίπου ίσες με το μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ. Για την ακρίβεια, στην Ελλάδα τα φορολογικά έσοδα, ως ποσοστό του ΑΕΠ, ήταν λίγο χαμηλότερα από το μέσο όρο του ΟΟΣΑ (32% έναντι 32,3%).

Στη συνέχεια, χωρίς να αυξάνονται τα έσοδα σε απόλυτα ποσά, αλλά επειδή κατέρρεε ο παρονομαστής του κλάσματος, το ΑΕΠ, η Ελλάδα πέρασε πάνω από το μέσο όρο του ΟΟΣΑ, με τη διαφορά να φθάνει στο 2,1%, το 2014. Από αυτό το χρονικό σημείο και μετά, δηλαδή στα χρόνια διακυβέρνησης από τον ΣΥΡΙΖΑ, όπου σημειώθηκαν και οι πιο «άγριες» αυξήσεις φορολογικών συντελεστών, η ψαλίδα άνοιξε με πολύ γρήγορους ρυθμούς, για να φθάσει τις 5,4 μονάδες, το 2017, όταν στην Ελλάδα τα έσοδα ως ποσοστό του ΑΕΠ ήταν 39,4% και στον ΟΟΣΑ μόλις 34,2%.