Από τα τέλη της δεκαετίας του '90, είχε φανεί καθαρά ότι το συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας οδηγείται σε αδιέξοδο και ήταν κατεπείγουσα η ανάγκη μιας ορθολογικής μεταρρύθμισής του. Τότε, όπως δυστυχώς συμβαίνει και σήμερα, σε κάθε ορθολογικό μέτρο που προτεινόταν για να αποσυνδεθεί η ωρολογιακή βόμβα του ασφαλιστικού, ο λαϊκισμός α λα ελληνικά κολλούσε μια ταμπέλα που έγραφε: «ασφαλιστικό Πινοσέτ».
Το 1997 η Κυβέρνηση Σημίτη παρουσίασε την Έκθεση Σπράου -Τήνιου σε μια προσπάθεια μεταρρύθμισης του ασφαλιστικού συστήματος. Η Έκθεση προειδοποιούσε για την ωρολογιακή βόμβα του ασφαλιστικού και την ανάγκη άμεσης δράσης ενώ περιείχε την προφητική πρόβλεψη ότι, αν δεν προχωρήσουμε γρήγορα σε αλλαγές, θα υπήρχε μεγάλος κίνδυνος το 2010 να αποτελέσει έτος κρίσης για το ασφαλιστικό.
Η Έκθεση προκάλεσε επανάσταση: η εφημερίδα Ελευθεροτυπία παρομοίωσε τον καθηγητή Γιάννη Σπράο με το δικτάτορα της Χιλής Πινοσέτ, σημειώνοντας μεταξύ πολλών άλλων ότι «… η τελική πρόταση δεν είναι παρά ακριβής μετάφραση –λέξη προς λέξη– της χιλιανής επιλογής». Ο Ριζοσπάστης σε κείμενο-ανάλυση με τίτλο «Μνημείο κοινωνικού δαρβινισμού» συνέκρινε τον Σπράο με φονιά που προσπαθεί να λύσει το πρόβλημα των συντάξεων με μέτρα που θα οδηγήσουν τους εργαζομένους σε πρόωρο θάνατο
Ο πρόεδρος της ΓΣΕΕ και στέλεχος της ΠΑΣΚΕ –του συνδικαλιστικού βραχίονα του ΠΑΣΟΚ–, Χρήστος Πολυζωγόπουλος, χαρακτήρισε τις προτάσεις καταστροφικές για την κοινωνική ασφάλιση και τους συνταξιούχους, ενώ συνδικαλιστικά στελέχη της Νέας Δημοκρατίας έκαναν λόγο για λογιστική προσέγγιση και κοινωνική αναλγησία.
Βλέποντας το μέγεθος των αντιδράσεων η κυβέρνηση πήρε αμέσως αποστάσεις από την Έκθεση, ενώ Σπράος και Τήνιος εξοβελίστηκαν στο περιθώριο και την απαξίωση.
Η μεταρρύθμιση Γιαννίτση
Λίγα χρόνια μετά, τον Απρίλιο του 2001, ο Γιαννίτσης παρουσίασε μια σειρά σημαντικών και απολύτως απαραίτητων, όπως τόνισε, αλλαγών για τον εξορθολογισμό και την εξυγίανση του Συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης. Μεταξύ άλλων ο νόμος προέβλεπε δραστικές περικοπές στο ευνοϊκό καθεστώς των προνομιούχων εργαζομένων (τράπεζες, ΔΕΚΟ, δημοσιογράφοι κ.ά.), ενώ περιλάμβανε και την καθιέρωση νέου ορίου συνταξιοδότησης, για όλους τους εργαζόμενους, τα 65 χρόνια. Διαφορετικά, προειδοποιούσε –όπως και τόσοι άλλοι πριν– ότι η κατάρρευση και η χρεοκοπία ήταν προ των πυλών.
Όπως έγραψε αργότερα ο Γιαννίτσης, στο βιβλίο του «Το Ασφαλιστικό (ως ορφανό πολιτικής) και μια Διέξοδος» στόχος της μεταρρύθμισης ήταν: «να επικεντρωθούμε σε αλλαγές καταστάσεων που είχαν πάρει τη μορφή καταφανών αδίκων προνομίων για περιορισμένες ομάδες επαγγελμάτων και δημιουργούσαν ένα μεγάλο και αδικαιολόγητο χάσμα στον τρόπο αντιμετώπισης των ασφαλισμένων. Γιατί ήταν δίκαιες ρυθμίσεις προηγούμενων δεκαετιών για τη συνταξιοδότηση μητέρων ανηλίκων, σε ηλικίες 45-50 ετών, να εξακολουθούν να ισχύουν σε φάσεις πλήρους ανατροπής των δεδομένων; Γιατί έπρεπε να ισχύουν καταχρηστικές υπαγωγές επαγγελμάτων σε βαρέα και ανθυγιεινά; Πόσο δίκαιο ήταν να υπάρχουν ποσοστά αναπλήρωσης συντάξεων σε “ευγενή” Ταμεία από 110% μέχρι και 130%, ή να υπάρχουν Ταμεία όπου η πληρωμή ασφαλιστικών εισφορών γίνεται από τους συναλλασσόμενους πολίτες αντί για τους εργοδότες και τους εργαζόμενους (δημοσιογραφικά Ταμεία); Όλα αυτά τα στοιχεία διαμόρφωναν ένα εξαιρετικά άνισο τοπίο στην ελληνική κοινωνική ασφάλιση. Τέτοιες ανισότητες στο μέτρο που απορρέουν από τη συμβολή των ασφαλισμένων μπορεί να είναι αποδεκτές. Τι γίνεται όμως όταν τα Ταμεία είναι ελλειμματικά ή όταν το βάρος των εισφορών το φέρουν τρίτοι; Η Ελλάδα έχει τη δεύτερη θέση μεταξύ των 29 χωρών του ΟΟΣΑ σε ό,τι αφορά τα ποσοστά αναπλήρωσης των ομάδων ασφαλισμένων με υψηλά εισοδήματα. Η Ελλάδα έχει επίσης το τρίτο πιο άνισο σύστημα στο συνταξιοδοτικό μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ. Έπρεπε τέτοιες καταστάσεις να παραμένουν, όταν την ίδια στιγμή έπρεπε να βρεθούν τρόποι για μια δύσκολη ασφαλιστική μεταρρύθμιση;».
Ο λαϊκισμός αντεπιτίθεται
«Οι εργαζόμενοι και οι συνταξιούχοι δεν είναι μόνοι τους στον αγώνα για μια καλύτερη ζωή» δήλωσε για τις αλλαγές στο ασφαλιστικό ο πρόεδρος της ΝΔ Κώστας Καραμανλής, κάνοντας λόγο για κυβερνητική ανευθυνότητα και προχειρότητα. Ο πρόεδρος του Συνασπισμού, Νίκος Κωνσταντόπουλος, εξέφρασε «την πλήρη αντίθεσή μας προς τα μέτρα της κυβέρνησης για το Ασφαλιστικό και την ανησυχία μας για την κοινωνική αβεβαιότητα, την αναστάτωση που τα μέτρα αυτά προκαλούν». Ο κ. Κωνσταντόπουλος πρότεινε, ως λύση στο πρόβλημα, τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος!
Στις 26 Απριλίου πραγματοποιήθηκε μιας από τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις που έγιναν ποτέ στο κέντρο της Αθήνας, με τη συμμετοχή άνω των 100.000 εργαζομένων, οι οποίοι εξέφρασαν την αντίθεσή τους στο «ασφαλιστικό Πινοσέτ», ενώ η κυβέρνηση Σημίτη υποχώρησε άτακτα ανακοινώνοντας την απόσυρση του Σχεδίου Γαννίτση!
Και η χρεοκοπία
Ο λαϊκισμός θριάμβευσε, η απόσυρση του αντεργατικού σχεδίου Γιαννίτση γιορτάστηκε δεόντως, ωστόσο, ο χρόνος μετρούσε αντίστροφά για την επαλήθευση της προφητείας Σπράου ότι το 2010 θα αποτελούσε έτος κρίσης για το ασφαλιστικό. Το έλλειμμα του ασφαλιστικού συστήματος, δηλαδή οι δαπάνες για συντάξεις και υγεία, διαμορφώθηκε στο διάστημα 1994 – 2009 στα 89 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο 30% συνολικού χρέους της χώρας.
Ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός του 2009 – 2010, και η διάσωση της Ελλάδας από τους εταίρους οδήγησε σε οριζόντιες και μεγάλες περικοπές για τους ασφαλισμένους, κατά πολύ μεγαλύτερες των σχεδίων... Πινοσέτ στο πλαίσιο των προσπαθειών μεταρρύθμισης του ασφαλιστικού που ακυρώθηκαν.
