Δεν αξιοποιούνται πλήρως τα ευρωπαϊκά κονδύλια- Τι αναφέρει το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο για την Ελλάδα
Στόχος των ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών προγραμμάτων δεν είναι άλλος από την ενίσχυση της συνοχής μεταξύ των κρατών- μελών, ενώ σε περιόδους κρίσης, όπως αυτή της πανδημίας, λειτούργησαν ως «ασπίδα» για να μην καταρρεύσουν κλάδοι και οικονομίες, όπως συνέβη στο κραχ του 1929.
Εκπληρώνεται, όμως, αυτός ο στόχος; Μόνο εν μέρει, όπως αποκαλύπτει η ειδική έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, αφού ειδικά στο σκέλος των δανείων, η επιδιωκόμενη μόχλευση και ανακύκλωση κεφαλαίων, φαίνεται ότι κάπου «κολλάνε».
Όπως σημειώνει το ΕΕΣ, σε αντίθεση με τις επιχορηγήσεις, τα κεφάλαια που παρέχονται διά χρηματοδοτικών μέσων πρέπει να επιστραφούν. Τα κεφάλαια που επιστρέφονται μπορούν να χρησιμοποιηθούν και πάλι για τη στήριξη νέων έργων. Έτσι, στη διάρκεια του χρόνου, οι ίδιοι δημόσιοι πόροι μπορούν να βοηθήσουν περισσότερα φυσικά πρόσωπα ή επιχειρήσεις. Πρόκειται για τη λεγόμενη ανακυκλούμενη χρήση των κονδυλίων, γεγονός που εξασφαλίζει την αποδοτικότητα και τη βιωσιμότητα των επενδύσεων που πραγματοποιούνται με τη βοήθεια χρηματοδοτικών μέσων.
Τι διαπίστωσε το κλιμάκιο ελέγχου του ΕΕΣ; Ότι η επαναχρησιμοποίηση των επιστρεφόμενων ποσών (επανεισροές) κατά τη διάρκεια της περιόδου επιλεξιμότητας “σκόνταφτε” σε διάφορα εμπόδια. Μεταξύ αυτών αξίζει να αναφερθούν η πίεση που δέχονται τα κράτη- μέλη να εξαντλήσουν πρώτα το σύνολο των πόρων που έχουν διατεθεί στο εκάστοτε χρηματοδοτικό μέσο, ο μακροπρόθεσμος χαρακτήρας ορισμένων επενδύσεων και η εστίαση στην προσέλκυση ιδιωτών επενδυτών. Μετά τη λήξη της περιόδου επιλεξιμότητας, τα χρήματα που επιστρέφονταν από τους αποδέκτες (κληροδοτημένα κεφάλαια) τις περισσότερες φορές χρησιμοποιούνταν και πάλι για την εξυπηρέτηση των στόχων της πολιτικής συνοχής. Παρόλα αυτά, η ενωσιακή νομοθεσία επιτρέπει τα ποσά αυτά να μετατραπούν σε επιχορηγήσεις, γεγονός που αποδυναμώνει την σκοπούμενη ανακυκλούμενη χρήση.
Αν και με την πάροδο του χρόνου το νομικό πλαίσιο έχει εξελιχθεί, περιλαμβάνοντας πλέον την απαίτηση επανεπένδυσης, το κλιμάκιο διαπίστωσε ότι δεν είναι σαφές με ποιο τρόπο μπορεί να εξασφαλιστεί η μέγιστη δυνατή επαναχρησιμοποίηση των επανεισροών. Είναι ενδεικτικό ότι από τα 61 χρηματοδοτικά μέσα που ελέγχθηκαν από την περίοδο 2014-2020 μόνο 12 επαναχρησιμοποίησαν γενικά επανεισροές κατά τη διάρκεια της περιόδου επιλεξιμότητας για τη στήριξη περαιτέρω επενδύσεων. Άλλα 19 χρησιμοποίησαν ορισμένα από τα επιστραφέντα ποσά για την κάλυψη των δαπανών και αμοιβών διαχείρισης.
Συνολικά, το ποσό που διατέθηκε σε χρηματοδοτικά μέσα από ενωσιακούς πόρους ανήλθε σε 16,9 δισ. ευρώ για την περίοδο 2007-2013, αυξήθηκε σε 31 δισ. ευρώ την περίοδο 2014-2020, για να μειωθεί σε 19,4 δισ. ευρώ για την περίοδο 2021-2027. Εξαιρουμένων των κονδυλίων που ανακατανεμήθηκαν λόγω της πανδημίας COVID-19, κατά τις τρεις αυτές χρηματοδοτικές περιόδους περί το 5% του προϋπολογισμού της συνοχής διατέθηκε διά χρηματοδοτικών μέσων. Χρήση χρηματοδοτικών μέσων έχουν κάνει σχεδόν όλες οι χώρες της ΕΕ, με μοναδικές εξαιρέσεις την Ιρλανδία και το Λουξεμβούργο.
Η περίπτωση της Ελλάδας
Η χώρα μας μπήκε στο δείγμα ελέγχου, μαζί με τη Γερμανία, την Ιταλία, την Ουγγαρία και τη Σλοβακία. Στόχος του ελέγχου ήταν να συμβάλει στην προετοιμασία της περιόδου μετά το 2027, ώστε να βελτιστοποιηθεί η επαναχρησιμοποίηση των υφιστάμενων χρηματοδοτικών μέσων, καθώς και όσων νέων δημιουργήθηκαν κατά το δεύτερο ήμισυ της τρέχουσας περιόδου, διερευνώντας τους λόγους για τους οποίους η επαναχρησιμοποίηση δεν είναι ακόμη επαρκής και προσδιορίζοντας τρόπους για την περαιτέρω ενθάρρυνσή της.
Τι βρήκαν οι ελεγκτές για την Ελλάδα; Κατ’ αρχάς, για το ταμείο δανείων και εγγυοδοσίας TEΠIX II, που συστάθηκε τον Νοέμβριο του 2016. Όπως σημειώνει το ΕΕΣ, επρόκειτο για ένα συνολικά επιτυχημένο προϊόν, ωστόσο, μέχρι το τέλος της περιόδου επιλεξιμότητας είχε χρησιμοποιηθεί μόνο το 89,7% και όχι το σύνολο της αρχικής χορήγησης του προγράμματος. Συνεπώς, δεν υπήρχε ούτε κίνητρο ούτε χρόνος για επαναχρησιμοποίηση κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης περιόδου, καθώς η απορρόφηση θα ήταν ακόμη χαμηλότερη.
Ειδική ανάλυση κάνουν οι ελεγκτές του ΕΕΣ και για το Ταμείο εγγυοδοσίας ΕΛΤΕπ. Κατά τον χρόνο του ελέγχου, ήτοι σχεδόν μία 10ετία μετά τη λήξη της περιόδου επιλεξιμότητας το 2015, τα κληροδοτημένα κεφάλαια του ελληνικού ταμείου εγγυοδοσίας ΕΛΤΕπ, ύψους περίπου 300 εκατομμυρίων ευρώ, δεν είχαν επαναχρησιμοποιηθεί και παρέμεναν κατατεθειμένα σε λογαριασμό του Δημοσίου.
Το εν λόγω ταμείο διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη στήριξη των ελληνικών εμπορικών τραπεζών κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης την εποχή εκείνη. Συστάθηκε το 2012 με σκοπό να βοηθήσει την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων να δανείσει κεφάλαια σε ελληνικές εμπορικές τράπεζες, οι οποίες με τη σειρά τους χορήγησαν δάνεια σε ΜΜΕ που δεν μπορούσαν να δανειστούν κεφάλαια από αλλού. Μετά το 2017 δεν υπήρχε πλέον ανάγκη η ΕΤΕπ να δανείζει τις ελληνικές τράπεζες για τον σκοπό αυτόν, καθώς αυτές μπορούσαν να αντλήσουν χρηματοδότηση από τις χρηματοπιστωτικές αγορές. Ως εκ τούτου, το χρηματοδοτικό μέσο εγγυοδοσίας εκκαθαρίστηκε.
Η απόφαση των ελληνικών Αρχών σχετικά με την επαναχρησιμοποίηση των κληροδοτημένων κεφαλαίων εξακολουθεί να εκκρεμεί, γεγονός που σημαίνει ότι επί μία 10ετία δεν έχει υπάρξει ανακυκλούμενη χρήση, που να εξυπηρετεί τους στόχους της πολιτικής συνοχής της ΕΕ. Αντιθέτως, ο τόκος που αποφέρουν τα κεφάλαια αυτά εισρέει στον εθνικό προϋπολογισμό.
Κατά τον χρόνο του ελέγχου, η Ελλάδα δεν είχε λάβει ακόμη απόφαση στην σχετικά με τη χρήση των κληροδοτημένων κεφαλαίων για το TEΠIX II και το EQUIFUND.