Η ραγδαία γήρανση απειλεί το συνταξιοδοτικό
Δεν είναι μυστικό ότι η Γηραιά Ήπειρος είναι στην κυριολεξία γηραιά, καθώς η δραματική μείωση του ποσοστού των νέων γεννήσεων, σε συνδυασμό με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής, έχουν αντιστρέψει πλήρως την ηλικιακή πυραμίδα και το ποσοστό εξάρτησης, δηλαδή η αντιστοιχία εργαζομένων- συνταξιούχων, επιβαρύνεται διαρκώς.
Συγκριτική έρευνα της Eurostat αναδεικνύει το πρόβλημα, εστιάζοντας σε μια από τις πτυχές του: την ηλικία των γυναικών κατά τη γέννηση του πρώτου παιδιού τους. Από την πρώτη ματιά γίνεται σαφές ότι οι γυναίκες τεκνοποιούν σε όλο και μεγαλύτερη ηλικία, με αποτέλεσμα και ο αριθμός παιδιών ανά οικογένεια να μειώνεται ανά το χρόνο.
Ο μέσος όρος ηλικίας των νέων μητέρων στην Ευρώπη διαμορφώνεται, πλέον, στα 29,4 έτη. Ιταλία, Ισπανία, Λουξεμβούργο, Ιρλανδία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Κύπρο συνθέτουν την κατηγορία των νέων μητέρων με ηλικία άνω των 30 ετών. Στην ίδια κατηγορία, συμπεριλαμβάνεται η Ελλάδα κι αν ανατρέξει κανείς στην προηγούμενη δεκαετία, θα διαπιστώσει ότι η μνημονιακή κρίση, που προκάλεσε αβεβαιότητα, ανεργία και μείωση εισοδημάτων, “χτύπησε” και τον οικογενειακό προγραμματισμό, με ό,τι συνεπάγεται αυτό, βέβαια, για τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του συνταξιοδοτικού.
Σύμφωνα με ειδική ανάλυση της Alpha Bank, η Ελλάδα, ως χώρα του ανεπτυγμένου κόσμου, γνώρισε σημαντικές δημογραφικές αλλαγές τις τελευταίες δεκαετίες, λόγω της αύξησης του προσδόκιμου ζωής αλλά και της μείωσης του ρυθμού νέων γεννήσεων. Το ποσοστό της ηλικιακής ομάδας άνω των 65 ετών στο συνολικό πληθυσμό αναμένεται να φτάσει στο 32.8% έως το 2070, ενώ ο δείκτης εξάρτησης των ατόμων άνω των 65 ετών προς τα άτομα ηλικίας 15-64 ετών, ο οποίος έχει ζωτικό ρόλο στη βιωσιμότητα του συστήματος, προβλέπεται να αυξηθεί από το 35 το 2019, στο 60 το 2070. Ταυτόχρονα, η διάμεση ηλικία αναμένεται να φθάσει τα 51 χρόνια, το ποσοστό γεννητικότητας να παραμείνει κάτω από το 1,6 και το προσδόκιμο ζωής να αυξηθεί στα 86,4 και 90,3 χρόνια για άνδρες και γυναίκες αντιστοίχως έως το 2070.
Τι σημαίνουν πρακτικά όλα αυτά; Στο μέλλον, η κάλυψη των συνταξιοδοτικών παροχών αναμένεται να παρουσιάσει ακόμα περισσότερες προκλήσεις για τους συνταξιούχους των επόμενων γενεών. Κατά τη μελέτη, το δημογραφικό πρόβλημα, αν και το πιο σημαντικό, είναι μόνο ένα από τα διαφορετικής φύσης προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα συνταξιοδοτικά συστήματα. Οι διοικητικές και κυβερνητικές ανεπάρκειες, η έλλειψη δημοσιονομικού χώρου, το αυξανόμενο μέγεθος της άτυπης οικονομίας, οι επιπτώσεις της ψηφιακής οικονομίας στη δομή της αγοράς εργασίας, νέοι κίνδυνοι ή έκτακτα συμβάντα, όπως η πανδημία COVID-19, η ασφάλιση των μεταναστών εργαζομένων, οι ευκαιρίες απασχόλησης μετά την συνταξιοδότηση, και η αντιμετώπιση της υψηλής φορολόγησης βρίσκονται ανάμεσα στις προκλήσεις που επιζητούν αποτελεσματικές μεταρρυθμίσεις.
Σε αυτό το περιβάλλον, αναμένεται το νέο πλαίσιο για τις επικουρικές συντάξεις, που θα εισάγει το κεφαλαιοποιητικό σύστημα στους νέους ασφαλισμένους. Κατά τους αναλυτές της Alpha, που αντανακλούν τις προσδοκίες αλλά και τις επιφυλάξεις της αγοράς, μια αποτελεσματική μεταρρύθμιση θα πρέπει να στοχεύει και στην αποκατάσταση της απολεσθείσας εμπιστοσύνης των νέων γενεών στο συνταξιοδοτικό σύστημα, αλλά και στην παροχή κινήτρων για τη μείωση της αδήλωτης εργασίας. Ωστόσο, θα πρέπει να υπάρχει σαφής εικόνα του δημόσιου κόστους κατά τη μεταβατική περίοδο.
Οι απώλειες των εισφορών, η συνεπακόλουθη αύξηση του φορολογικού κόστους και του δημόσιου χρέους, καθώς και η δίκαιη και αποτελεσματική διαγενεακή και διαχρονική κατανομή του κόστους μετάβασης - δηλαδή η απάντηση στο ερώτημα ποιοι και σε τι βαθμό θα επωμισθούν το κόστος - αποτελούν καίρια ζητήματα τα οποία θα προκύψουν. Το Υπουργείο Απασχόλησης ανακοίνωσε ότι θα πραγματοποιηθούν αναλογιστικές μελέτες που θα επικεντρωθούν στο "ακαθάριστο" δημοσιονομικό κόστος της μεταρρύθμισης. Επιπλέον, είναι σημαντικό η εφαρμογή της μεταρρύθμισης να συνδυασθεί με μία τακτική, επίσημη και πλήρη ενημέρωση των ασφαλισμένων για τις λεπτομέρειες του νέου επικουρικού συστήματος και την πορεία των εισφορών και των αποταμιεύσεών τους, η οποία θα ισχυροποιήσει περαιτέρω την εμπιστοσύνη των πολιτών στο ασφαλιστικό σύστημα.
Αν και η αναγγελθείσα μεταρρύθμιση είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, κρίνεται ότι δεν επαρκεί για να επιλύσει τα ριζωμένα προβλήματα του συνταξιοδοτικού συστήματος στην Ελλάδα, ενώ δεν προωθεί παράλληλα και άλλες μεταρρυθμίσεις που συνδέονται με τον δεύτερο και τρίτο συνταξιοδοτικό πυλώνα.
Σε κάθε περίπτωση, η αύξηση της προσφοράς εργατικού δυναμικού από άτομα με ηλικία άνω των 65 που επιθυμούν να συνεχίσουν να εργάζονται, η ενσωμάτωση των μεταναστών στην αγορά εργασίας, καθώς και η προσέλκυση εργατικού δυναμικού από το εξωτερικό (brain regain), μπορούν να αντισταθμίσουν μερικές από τις αρνητικές επιπτώσεις της γήρανσης του πληθυσμού.